İnsan Ruhunun Zindanları – Elif MERT

Hayatımızın fark etmediğimiz zincirlerle kuşatıldığını düşündünüz mü? Ali Şeriati, “İnsanın Dört Zindanı” adlı eserinde, insanın özgürlüğünü engelleyen görünmez hapishaneleri gözler önüne seriyor ve bizleri kendi hayatımızla yüzleşmeye davet ediyor. Kendi bedeni, toplumun dayattığı normlar, tarihin yükü, doğanın sınırları ve cehalet… Bu beş alanda kurulan zindanları fark ettiğinizde, özgürlüğün kapısı aralanıyor. Şeriati’nin anlatımı, felsefi derinlik ile sosyolojik gözlemi birleştirerek, modern insanın kendi zincirlerini kırması için rehberlik ediyor.

Ali Şeriati, çağımızın en etkili İslam düşünürlerinden biri olarak insanı yalnızca gözlemleyen değil, harekete çağıran bir ses. Kitap, insanın görünmez zincirlerini “zindan” metaforu üzerinden anlatıyor ve bu zindanlar beden, toplum, tarih ve doğa üzerinden bireyi kuşatıyor. Asıl soru ise şudur: Bu zindanların farkına vardığımızda özgürleşebilir miyiz?

İlk zindan insanın kendi bedeni. Açlık, susuzluk, haz ve içgüdüler hayatımızın ayrılmaz bir parçası ve modern çağda bu zindan, reklamlar ve sosyal medya aracılığıyla sürekli besleniyor. Hepimiz “daha fazlasını” istemeye programlanıyoruz. Şeriati uyarıyor: “İnsan, bedeniyle vardır; ama sadece bedenle yaşarsa yok olur.” Çoğu zaman özgür olduğumuzu sanıyoruz ama aslında bedenimizin ve hazlarımızın yönlendirdiği bir hayat yaşıyoruz. Özgürlük, bedeni reddetmek değil; onu tanımak ve irademizi ön plana çıkarmakla mümkün.

İkinci zindan ise toplumdur. Gelenekler, normlar, otorite figürleri ve “el âlem ne der?” baskısı bireyin kendi benliğini gölgeler. Sosyal medya çağında onay arayışıyla yaşamak modern insanın yeni toplumsal zindanıdır. Şeriati, bu zindandan çıkışın yolunu şöyle özetler: Toplumu tamamen reddetme değil; toplum içinde eleştirel bir bilinçle özne ol. Burada yapılması gereken, toplumsal baskılara teslim olmadan kendimizi inşa etmek ve eleştirel farkındalıkla var olmaktır. “Toplum, insanı doğurur ama aynı zamanda zincir.”

Üçüncü zindan tarihin yüküdür. Geçmişin zaferleri ve travmaları, bireyin omuzlarında bir miras olarak taşınır. Şeriati, tarih bilincinin özgürleştirici olduğunu ama geçmişin esiri olmanın zincirleri yeniden ürettiğini vurgular. Bugün hâlâ toplumlar, geçmişin ihtişamı ya da kırılmaları üzerinden kimlik kuruyor ve bu da bireyin özgürlüğünü sınırlıyor. Kitap, bu zindandan çıkış için geçmişi bilmek ama onun altında ezilmemek gerektiğini hatırlatıyor.

Dördüncü zindan doğadır. Depremler, salgınlar, iklim krizleri… İnsan modern teknolojilerle doğayı denetim altına almak istese de hâlâ sınırlı. Şeriati, insanın doğayla çatışmak yerine uyum içinde bir varoluş geliştirmesi gerektiğini söyler. İnsan hem bireysel hem de kolektif olarak dünyayla ilişkisini sorgulamalıdır. “İdeoloji, düşünceyi beslediği kadar körleştirebilir de.”

Bir diğer önemli zindan ise cehalettir. Çoğu zaman cehaleti yalnızca bilgisizlik olarak tanımlarız; oysa Şeriati, sorgulamamak ve yanlış bilmek biçimindeki cehaleti vurgular. Modern çağın hızlı bilgi akışı ve sosyal medya, insanı sorgulamadan inanmaya zorlayabilir. Şeriati’ye göre cehalet yalnızca boşluk değil; yanılsamayla dolu bir hapishanedir.

Kitap boyunca fark ediliyor ki, Şeriati insanı sadece zindanlarıyla yüzleştirmekle kalmıyor; aynı zamanda çözüm de sunuyor. Ona göre özgürleşme, entelektüel ve ahlaki bir uyanışla başlar. Bedenin, toplumun, tarihin, doğanın ve cehaletin zindanlarından kurtulmak için irade, eleştirel bilinç, tarih bilinci, uyumlu bir anlayış ve sorgulama gereklidir. Tüm bu özgürleşme çabası, din anlayışıyla tamamlanır. Şeriati’ye göre gerçek İslam, zindanları meşrulaştıran değil; onları yıkan bir harekettir. İslam, bireyin hem bedensel hem toplumsal hem zihinsel hem de ruhsal zincirlerini fark edip kırmasını sağlayan özgürleştirici bir güçtür.

Benim için bu kitap, sadece düşünsel bir rehber değil; aynı zamanda bir davettir: Kendi zincirlerini fark et, sorgula ve hakikatin ışığında özgürleş.

Ali Şeriati

İnsanın Dört Zindanı
Fecr Yayınları

77 sayfa